Κριτική παρουσίαση του παραμυθιού της Φωτεινής Βασιλείου: «Η φούσκα με τα ψέματα», σε εικονογράφηση Θέντας Μιμηλάκη, εκδόσεις Παρρησία, Αθήνα 2014.

   Η φίλη συγγραφέας Φωτεινή Βασιλείου εξέδωσε το δεύτερο παραμύθι της με τίτλο: «Η φούσκα με τα ψέματα» στον αξιόλογο εκδοτικό οίκο «Παρρησία» ο οποίος αποδεικνύει με το παρόν βιβλίο, ότι δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην παρουσίαση στο κοινό όμορφων και περιποιημένων βιβλίων.

   Από το βιογραφικό σημείωμα της Φωτεινής μαθαίνουμε: «Τους ήρωες των παραμυθιών της δεν τους έχει φανταστεί, τους έχει συναντήσει και έχει πάρει από αυτούς την άδεια να αφηγηθεί τις ιστορίες τους με τον δικό της τρόπο… Ώσπου κατάλαβε πως τα ψέματα φέρνουν μόνο μπελάδες…».

   Ο μικρός πρωταγωνιστής ο Πέτρος, προκειμένου να αποφύγει να πάει στο σχολείο, αποφασίζει να πει το πρώτο του ψέμα και κατόπιν συνηθίζει να λέει το ένα ψέμα πίσω από το άλλο… Η συγγραφέας, αφού αρχικά δανείζεται την υπόθεση του γνωστού Πινόκιου, την εντάσσει με έξυπνο και δημιουργικό τρόπο στην ιστορία της και τοποθετεί τον μικρό ήρωά της σε μια παρόμοια κατάσταση με τον Πινόκιο, μόνο που εδώ δεν έχουμε το παράξενο φαινόμενο να μεγαλώνει η μύτη του, αλλά όπως περιγράφει η συγγραφέας: «Δεν πρόσεξε όμως πως ακριβώς πάνω από το κεφάλι του, ανάμεσα στα αχτένιστα τσουλούφια του, είχε από ώρα εμφανιστεί μια μικρή, μικρούλα φούσκα όση ένας αρακάς».

   Η ανθρώπινη περιπέτεια, από δημιουργίας κόσμου, είναι γεμάτη από ψέματα, γεγονός που αιτιολογείται από την αδύναμη φύση του ανθρώπου, αλλά και από τη διαρκή του τάση να καταφεύγει στην ευκολία και να προσπαθεί να ξεφεύγει από τη δυνατότητα ελέγχου και από κάθε τιμωρία. Κατά συνέπεια, το θέμα που επιλέγει η Φωτεινή Βασιλείου για να «στήσει» την ιστορία της είναι διαχρονικό μα ταυτόχρονα επίκαιρο, για τον λόγο ότι ένα σημαντικό μέρος της ανησυχίας των γονιών και των δασκάλων εξαντλείται στο πώς θα αντιμετωπίσουν τα ψέματα των παιδιών, από τα πιο συνηθισμένα και μικρά έως τα πιο ασυνήθιστα και υπερβολικά.

   Από απόψεως της διαχείρισης του θέματος και της γραφής, έχω να παρατηρήσω ότι η Φωτεινή Βασιλείου ανταποκρίνεται πλήρως στην αντιληπτική ικανότητα των παιδιών της πρώτης σχολικής ηλικίας (6-8 ετών), αποφεύγοντας να χρησιμοποιήσει δύσκολες εκφράσεις που μπερδεύουν συνήθως τους μικρούς αναγνώστες. Η απλότητα διευκολύνει τη μάθηση που γίνεται οικεία εμπειρία, διαμέσω μιας παραστατικής αφήγησης που βασίζεται σε πλήθος αγαπημένων εικόνων των παιδιών. Τα περιστατικά που παρουσιάζονται αντλούνται από την καθημερινή ζωή και συνηθισμένοι άνθρωποι περνούν από τις σελίδες του βιβλίου, δίνοντας την αίσθηση ότι δεν έχουμε να κάνουμε απλώς μ’ ένα παραμύθι, αλλά με μία ρεαλιστική ιστορία που είναι δομημένη σ’ ένα φανταστικό τέχνασμα, για να δοθεί το έναυσμα να αγγίξει η συγγραφέας τις ψυχές των παιδιών, με χαριτωμένο και ανάλαφρο λόγο. Πίσω όμως από τις γραμμές της, αφήνει σκοπίμως κάποια ανοιχτά ζητήματα, ώστε να προβληματίσει τα παιδιά. Και δεν εννοώ βέβαια πως εκείνα πρέπει να αντιμετωπίσουν το ψέμα προτάσσοντας μια πολύπλοκη ηθική αξιολόγηση, αρκεί το αντιθετικό σχήμα: καλό-κακό, αλλά να κατανοήσουν τις αιτίες που ωθούν τον άνθρωπο να επιλέγει το ψέμα ως στάση ζωής περισσότερο από την αλήθεια μέσα από τις εικόνες. Στο σημείο αυτό αποκαλύπτεται η αναπαραστατική σαφήνεια και η άμεση απόδοση των συναισθημάτων των προσώπων και των ζώων από τη Θέντα Μιμηλάκη. Οι γονείς, διαβάζοντας το βιβλίο, θα αναρωτηθούν σε ποιες στιγμές το παιδί τους επιλέγει το ψέμα και πώς νιώθει μετά την επιλογή του αυτή. Νιώθει ικανοποίηση, χαρά, λύπη, ενοχή ή κάτι άλλο; Μήπως υπάρχουν φάσεις της ζωής όπου το ψέμα αποτελεί μόνη διέξοδο, παραδείγματος χάριν όταν το παιδί πιέζεται από γονείς και δασκάλους με επιπλέον σχολικές και εξωσχολικές υποχρεώσεις;

   Το παιδί θα συνειδητοποιήσει σταδιακά όλα τα προηγούμενα, θα υποπτευθεί ότι το ψέμα δημιουργεί προβλήματα στις σχέσεις των ανθρώπων και φέρνει σοβαρές επιπτώσεις στην οικογενειακή, σχολική και κοινωνική ζωή. Θα πάρει μια ιδέα ότι το ψέμα βασανίζει ακόμη και ολόκληρη την ανθρωπότητα και πρέπει κάθε άνθρωπος να νιώθει ευθύνη για τα ψέματα που εκστομίζει ο ίδιος αλλά και ο διπλανός του και κατ’ επέκταση ο άνθρωπος μιας άλλης πόλης ή χώρας.

   Στο επίπεδο των συμβόλων, θα έλεγα ότι η «φούσκα» αφού «φύτρωσε» στο κεφάλι του Πέτρου, αποτελεί σοφή επιλογή της συγγραφέως για να εικονοποιήσει τη συνείδηση του ανθρώπου, αλλά και παράλληλα να δείξει ότι τα πιο κατακριτέα λάθη των ενηλίκων είναι τα ψέματα που συνηθίζουν να λένε, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο το κακό παράδειγμα στα παιδιά τους και οδηγώντας τα παράλληλα να μαθαίνουν σε μια λανθασμένη συμπεριφορά.

   Επιλέγω να σας παρουσιάσω ένα διασκεδαστικό απόσπασμα του βιβλίου που εξηγεί με όμορφο τρόπο και μας κάνει να σκεφτούμε ότι το ψέμα τελικά επιστρέφει σε αυτόν που το εκστόμισε και τον εκδικείται:

   «Μαζί με τα ορμητικά νερά ξεχύθηκε από τη σκασμένη φούσκα και ο πεντάμετρος ξιφίας, που έφτασε σπαρταρώντας στα πόδια του «ψεύτη» ψαρά και του έδωσε γερή τρομάρα».

   Η Φωτεινή Βασιλείου δίνει στην ιστορία της αρκετές αφορμές για να παραδειγματιστούν μικροί και μεγάλοι, να προσέχουν τα λόγια τους και να μην προσπαθούν να δείξουν ότι είναι σημαντικοί, πλάθοντας για τον εαυτό τους ανυπόστατες ιστορίες και φανταστικά κατορθώματα, γιατί η πραγματική αξία του ανθρώπου φαίνεται στις πράξεις του.

   Συγχαρητήρια Φωτεινή και εύχομαι σύντομα να δούμε από σένα ένα καινούργιο παραμύθι!

18/02/2015

Λάσκαρης Π. Ζαράρης